Odmiany ziemniaków jadalnych

Choć ziemniaki trafiły do uprawy dość późno, to szybko stały się najpowszechniej sadzonym w Polsce warzywem, o wysokich walorach kulinarnych i dużej wartości odżywczej. Ziemniaki są wciąż wykorzystywane zarówno w celu bezpośredniej konsumpcji, jak i używane jako surowiec przemysłowy, w tym także do produkcji spirytusu. Wartość poszczególnych odmian jest w dużym stopniu uzależniona od jakości sadzeniaków.

Ziemniaki jako surowiec przemysłowy i produkt kulinarny

Mimo pojawiających się i przemijających mód na różne kategorie produktów żywnościowych ziemniaki pozostają popularnym warzywem spożywanym chętnie i w dużych ilościach. Przeciętne spożycie ziemniaków wynosi około 100 kg rocznie na osobę i jest na stosunkowo wysokim poziomie w porównaniu innymi krajami. Ziemniaki są najczęściej jedzone – jako ziemniaki z wody, puree ziemniaczane, tradycyjne kopytka i pyzy, frytki, jako dodatki do innych potraw, przede wszystkim zup albo ich główne składniki m.in. w plackach ziemniaczanych, babach, kiszkach i kartaczach. Wzrasta ilość ziemniaków kupowanych w formie przetworzonej, np. chipsów ziemniaczanych lub chrupkek. Jednocześnie ze zwiększaniem się zainteresowania odmianami ziemniaków jadalnych nastąpił duży spadek wykorzystania odmian pastewnych i paszowych, których wcześniej powszechnie używano jako paszy dla trzody chlewnej, drobiu, a niekiedy również przy skarmianiu bydła. Nastąpiło to jednak wyłącznie wskutek pogorszenia się opłacalności takiego sposobu żywienia oraz czasochłonnego ich przygotowywania, ponieważ podobnie jak gatunki jadalne cechują się one wysoką zawartością substancji odżywczych – zauważa przedstawiciel firmy AGRONAS, zajmującej się sprzedażą kwalifikowanego materiału siewnego.

Ziemniaki są nieocenionym źródłem węglowodanów i wartościowego białka. Znaczna zawartość skrobi oznacza, że mogą zapewnić dużą dawkę energii przy nieznacznej zawartości tłuszczu. W ziemniakach jadalnych znajdziemy sporo potrzebnych związków chemicznych – witamin i minerałów. Ziemniaki zawierają przede wszystkim potas, żelazo, wapń i fosfor. Są w nich również witaminy C, A, B1, B2, B3, B6 i PP. Duże znaczenie ma zawarty w nich błonnik pokarmowy. Co ważne, ziemniaki są lekkostrawne, a wszystkie ich składniki łatwo przyswajalne i zdrowe. Cenne substancje znajdują się zwłaszcza tuż pod skórką, dobrym pomysłem jest więc jedzenie ziemniaków w całości, np. w postaci popularnych ziemniaków gotowanych lub pieczonych w mundurkach.

Odmiany ziemniaków jadalnych w dość dużym stopniu różnią się swoimi właściwościami. Pod względem kulinarnym zalicza się je do jednego z czterech typów określających ich przydatność w przyrządzaniu konkretnych potraw albo jednego z rodzajów pośrednich. Ziemniaki typu A to tzw. ziemniaki sałatkowe, które charakteryzują się wysoką zwartością miąższu, który po ugotowaniu zachowuje swoją spoistość. Ziemniaki typu A zawierają stosunkowo niewielką ilość skrobi. Ziemniaki typu B są uważane za najbardziej uniwersalne i nadające się do większości zastosowań od tradycyjnych ziemniaków z wody po składnik zup czy placków. Mają one lekko mączysty miąższ, w miarę zwięzłą konsystencję oraz nie rozgotowują się zbytnio. Wyróżniają się nieco większą zawartością skrobi. Ziemniaki typu C zawierają dużą ilość skrobi, są dość suche i mączyste. Ich cechą charakterystyczną jest to, że łatwo się rozgotowują, znakomicie sprawdzając się przy przygotowywaniu klasycznych potraw ziemniaczanych – bab, kiszek czy klusek. Ziemniaki typu D mają bardzo wysoką mączystość i skłonność do rozgotowywania się. Można spotkać również odmiany przejściowe AB oraz BC. Ziemniaki typu AB to odmiany łączące zalety A i B, zawierające małą ilość skrobi, zwięzłe, a jednocześnie bardziej miękkie niż typ B. Odmiany zaliczane do typu BC to połączenie dość zwięzłej konsystencji z miękkością i możliwością łatwego rozgotowania. Najpopularniejsze w Polsce odmiany kulinarne to ziemniaki typu B i BC. W przypadku odmian eksportowanych najczęściej wybierane są odmiany należące do typu A i AB.

Dlaczego warto kupować sadzeniaki kwalifikowane?

Uprawa ziemniaków do uzyskiwania dobrych efektów wymaga używania starannie wybranych sadzeniaków. W większości gospodarstw używa się wyłącznie własnego materiału sadzeniakowego, co powoduje postępującą degenerację uprawy, zarówno pod względem możliwej do uzyskania wydajności, jak i walorów użytkowo-smakowych ziemniaków. Kwalifikowane sadzeniaki ziemniaków stanowią jedynie około kilku procent wszystkich upraw. Poważnym problemem w przypadku wykorzystywania sadzeniaków przygotowywanych we własnym zakresie jest rozprzestrzenianie groźnych patogenów, w tym np. wirusa liściozwoju (PLRV), Y (PVY) czy ryzoktoniozy. Nie stosowanie materiału kwalifikowanego jest często uważane za zbyt drogie, jednak trzeba brać pod uwagę, że eliminuje to zarówno straty związane z postępującą degeneracją, jak i zmniejszaniem się plonów.

Zakup kwalifikowanych sadzeniaków powinien być dokonywany z częstotliwością uzależnioną od charakterystyki uprawianej odmiany. W większości przypadków górną granicą będzie tu okres 5 lat, choć wiele gatunków wymaga zmiany nawet co 2 lata. Mimo sporych kosztów zakup kwalifikowanego materiału w firmie, która jest wpisana na listę Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa jest gwarancją uzyskania produktu najwyższej klasy. Warto też pamiętać, że na konieczność wymiany materiału ma wpływ również lokalizacja plantacji oraz jej narażenie na ryzyko infekcji uzależnione w dużej mierze od ilości występujących na danym terenie mszyc.

Wybór sadzeniaków należących do poszczególnych odmian jest uzależniony od okresu wegetacyjnego danego gatunku. Dostępne są odmiany bardzo wczesne, których cykl produkcyjny trwa od 60 do 90 dni, wczesne, gdzie okres ten wynosi między 90 a 110, średnio wczesne z cyklem 100-125 dni, a także średnio późne potrzebujące od 125 do 135 dni, jak również późne, przy których produkcja zajmuje więcej niż 135 dni.

Wybierając odpowiednią odmianę, warto kierować się informacjami na temat wyników uzyskiwanych w zbliżonych warunkach glebowych i klimatycznych. Pomocna tu może być Lista Odmian Zalecanych, gdzie można znaleźć informacje na temat plonowania z podziałem na regiony, a także ocenę rzeczywistej zawartości skrobi, ocenę wielkości bulw oraz głębokości oczek. Trzeba pamiętać, że dane prezentowane przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych są udostępniane na podstawie poprzednich zbiorów, w przypadku odmian nowych czy dopiero wprowadzanych na dany obszar nie będą więc w pełni miarodajne w odniesieniu do wszystkich nowo zarejestrowanych odmian.