Technika rysowania olejnymi i suchymi pastelami

Technika rysowania pastelami jest specyficzna, ponieważ przenoszenie pigmentu na podłoże nie wymaga mediów płynnych. Posługując się kredką pastelową, możemy rysować ostrym fragmentem i stworzyć cienką linię albo użyć boku kredki i szybko wypełnić dużą powierzchnię. Aby uzyskać spektakularne efekty, potrzebujemy odpowiednio porowatego papieru.

Rysowanie suchymi pastelami przeżyło apogeum popularności w czasach dominacji impresjonizmu, który dowartościował technikę malarską znaną od XVIII w. Wystarczy wspomnieć choćby słynne „Tancerki” Edgara Degasa, twórczość Stanisława Wyspiańskiego czy Leona Wyczółkowskiego.

Czym są pastele?

Pastele to sproszkowane pigmenty z dodatkiem wypełniacza oraz spoiwa. W roli wypełniacza występuje kreda i różnego rodzaju glinki, natomiast tradycyjnym spoiwem jest znana od wieków guma tragakantowa (żywica z traganka gumodajnego). Zależnie od przeznaczenia, pastele artystyczne mogą mieć różną twardość: miękkie zapewniają przenoszenie bardziej skoncentrowanego barwnika, natomiast twarde są znacznie trwalsze i wydajniejsze. Pastele twarde mają w składzie wosk, który pozwala formować trwałe kredki bez oprawy drewnianej. Kredka woskowa nadaje się też do temperowania, a w efekcie można przy jej użyciu wykonywać rysunki o dużej precyzji. W przypadku pasteli miękkich niezwykle ważne jest to, aby zabezpieczyć gotową pracę fiksatywą lub włożyć za szkło (ewentualnie do foliowej koszulki) i dzięki temu zapobiec wykruszaniu i osypywaniu się pigmentu.

Pastele mogą występować pod postacią pałeczki, kredki ołówkowej lub nawet jako puder do nakładania szpatułką zakończoną gąbką lub metalową szpachelką malarską. Oczywiście puder pastelowy możemy przygotować we własnym zakresie: wystarczy zeskrobać ostrym nożykiem kredkę pastelową. Pastele w postaci ołówka są najwygodniejsze do rysowania wąską kreską i cyzelowania detali.

Na rynku oferowane są dwa podstawowe typu pasteli: suche pastele i pastele olejne. Pastele olejne wyróżniają się obecnym w składzie olejem, który zapewnia bardzo mocne przytwierdzanie pigmentu do powierzchni papieru. Dzięki temu można je nanosić grubą warstwą, a w efekcie uzyskać efekty zbliżone do malowania farbami olejnymi. 

Podstawowe techniki rysowania pastelami

Techniki rysowania pastelami są bardzo liczne. Wiele z nich jest kopią technik ołówkowych, lecz niektóre wynikają wprost ze specyfiki samych pasteli. Przedstawiamy najbardziej popularne sposoby posługiwania się pastelami:

• rysowanie końcówką i bokiem kredki – pastele pozwalają na rysowanie kredką trzymaną zarówno pod kątem ostrym do papieru (wykorzystanie cienkiej krawędzi końcówki pałeczki), jak i pod kątem prostym (użycie zaostrzonej lub ściętej końcówki) oraz całym bokiem kredki (przy zamalowywaniu większych obszarów papieru), 
• kreskowanie, pointylizm (puentylizm) – przy pracy pastelami suchymi można stosować wszystkie techniki ołówkowe (np. kreskowanie proste i krzyżowe), natomiast pastele olejowe pozwalają na wykorzystanie techniki pointylizmu (tworzenie kompozycji z kropek), uzyskiwanie malarskiego nasycenia farby i jej wielowarstwowe nakładanie,
• cieniowanie – pastele suche i olejne doskonale nadają się do cieniowania: w przypadku pasteli suchych doskonałe efekty przejść tonalnych (gradacji nasycenia pigmentem) można uzyskać przy zastosowaniu wiszera, czyli specjalnego rozcieracza z miękkiego papieru filcowego (pozwala na rozcieranie pasteli bez uszkadzania papieru, na którym rysujemy) – oczywiście najczęściej stosowanym wiszerem jest opuszek palca, jednak nie sprawdzi się on przy większych powierzchniach prac, na których najlepiej użyć szpatułek z końcówkami gąbkowymi, a nawet kawałków filcu,
• sgraffito – technika możliwa do zastosowania przy użyciu pasteli olejnych oraz w ograniczonym zakresie z wykorzystaniem kredek świecowych: po nałożeniu grubej warstwy pigmentu możemy wyskrobać wzór przy użyciu szpachelki, igły czy zwykłej wykałaczki – możemy w ten sposób odsłaniać biały papier pod pigmentem lub stosować wiele warstw kolorowego pigmentu i docierać skrobaniem do wybranej barwy,
• impast – może to być nieco zaskakujące, ale pastele olejne pozwalają na zastosowanie techniki impast, czyli nakładania szpachelką grubej warstwy sproszkowanych pasteli: do tego celu możemy wykorzystywać końcówki oraz wiórki zebrane po temperowaniu kredek pastelowych, 
• lawowanie – bardzo ciekawe efekty możemy uzyskać, gdy po zakończeniu rysowania pastelami suchymi „przemalujemy” całą pracę czystą wodą – w efekcie uzyskamy obraz do złudzenia przypominający akwarelę,
• techniki mieszane – jeżeli rysujemy kredkami woskowymi, to możemy ich użyć w technice akwarelowej i przy malowaniu gwaszami. 

Jaki papier jest optymalny do techniki pastelowej?

Papier do rysowania pastelami musi być przynajmniej matowy, a nigdy całkowicie gładki i śliski. Dlaczego? Wyjaśnia znawca technik rysunkowych ze sklepu dla plastyków Loveart: – Farbę lub tusz nakładamy na papier, który wchłania barwnik w mniejszym lub większym stopniu. Natomiast przy technikach suchych, w tym przy rysowaniu pastelami, papier spełnia funkcję materiału ściernego: drobne nierówności pozwalają ścierać pigment z kredki i przenosić go na powierzchnię papieru. Im bardziej porowata jest powierzchnia papieru, tym lepsze ścieranie, więcej pigmentu i mocniejsze nasycenie koloru. 

Przy wybieraniu papierów do pasteli możemy skorzystać z gotowych bloków, które zawierają delikatnie fakturowany papier z włóknami bawełnianymi. Jest to materiał wyjątkowo wygodny w stosowaniu, który pozwala uzyskać znakomite efekty. Przy wyborze papieru do pasteli bardzo istotny jest też jego kolor. Wynika to stąd, że przy tej technice nie stosuje się podmalówki: to papier stanowi naturalne tło obrazu.

Na zakończenie warto wspomnieć o bardzo oryginalnej technice rysowania, której istotą jest rysowanie pastelami po papierze ściernym. Do pierwszych prób nie będzie potrzebny żaden specjalistyczny materiał, lecz zwykły papier ścierny z marketu budowlanego. Ważne jest, żeby miał granulację 1000 lub wyższą. Tego typu materiał jest dostępny w arkuszach A4 i różnych kolorach, w tym w doskonale współgrającym z pastelami kolorem szarym. Zaletą tego podłoża jest doskonała, równomierna i w pełni kontrolowana ścieralność pasteli. Jego największa wada objawia się najlepiej przy rysowaniu pastelami miękkimi: znikają „w oczach”.