Kto ma prawo do zachowku i jak je wyegzekwować?

Prawo do zachowku ma na celu ochronę najbliższych osób osoby zmarłej, które zostały pominięte w przygotowanym przez zmarłego testamencie. Jest to niejako substytut spadku w formie zapłaty określonej i odpowiednio wyliczonej kwoty pieniężnej, która należałaby się bliskim krewnym w przypadku dziedziczenia ustawowego, czyli bez uprzednio sporządzonego testamentu. Kto może wnioskować o zachowek i jak wygląda postępowanie? Wyjaśniamy.

Kiedy przysługuje prawo do zachowku?

Prawo do zachowku dotyczy tylko tych osób, które odziedziczyłyby spadek w momencie powołania z mocy ustawy. Oznacza to, że przysługuje ono wyłącznie osobom, których ze zmarłych łączyły formalne więzy pokrewieństwa, nadto przysługuje on tylko rodzinie najbliższej. Osobami uprawnionymi do zachowku są zatem zstępni spadkodawcy, czyli jego dzieci, wnuki, prawnuki (dzieci zmarłego zstępnego), małżonek spadkodawcy oraz rodzice spadkodawcy. 

Przeczytaj również: Jakie uprawnienia posiada pracownik ochrony?

Warto mieć na uwadze, że prawo do zachowku przysługuje przysposobionemu i jego zstępnym, którzy traktowani są na równi ze zstępnymi spadkodawcy oraz przysposabiającego, który wchodzi w miejsce rodziców przysposobionego lub obok rodzica, jeżeli jest nim małżonek przysposabiającego.

Przeczytaj również: Podstawowe czynności wykonywane przez notariusza

Krąg osób uprawnionych do zachowku jest zatem węższy od kręgu spadkobierców ustawowych. Prawa do zachowku nie ma bowiem rodzeństwo spadkodawcy, zstępni rodzeństwa ani jego dziadkowie.

Przeczytaj również: Czy spadek można odrzucić?

Każda osoba występująca o prawo do zachowku może wnioskować o uzyskanie swojej części spadku w postaci sumy pieniężnej. Nie może ona natomiast domagać się przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego. Do zapłaty zachowku z kolei w pierwszej kolejności zobowiązani są spadkobiercy, czyli osoby, które odziedziczyły spadek. W drugiej kolejności do zapłaty można zobowiązać osoby, na których rzecz spadkodawca wykonał w testamencie zapis windykacyjny. W trzeciej kolejności zobowiązane będą osoby, na których rzecz spadkodawca dokonał darowizny.

Jak dochodzić roszczenia o zachowek?

Zachowek można uzyskać na dwa sposoby: 1) polubownie lub 2) na drodze sądowej. W pierwszym przypadku uzyskujemy środki pieniężne stanowiące należny nam zachowek o wiele szybciej, bo w drodze umowy czy ugody. Niestety w niektórych sytuacjach zdarza się, że osoba nie chce dobrowolnie zapłacić zachowku. Wówczas konieczne jest skierowanie sprawy do sądu.

Postępowanie na drodze sądowej rozpoczyna się od wystąpienia z powództwem o zapłatę zachowku. W tym celu składa się pozew, który musi spełniać wszystkie wymogi określone w Kodeksie postępowania cywilnego, dlatego też pomocą w jego przygotowaniu zajmują się specjaliści z Kancelarii Radcy Prawnego Aneta Wasiluk w Gdańsku. Pozew tego rodzaju musi zawierać m.in. dane personalne i adresowe stron procesu, wartość przedmiotu sporu (wartość dochodzonego zachowku), żądanie określonej kwoty, opis stanu faktycznego, stosowne uzasadnienie żądania, dowody w sprawie oraz załączniki. W niektórych przypadkach warto złożyć w pozwie wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości poszczególnych składników majątku spadkowego. Wartość tego majątku będzie bowiem miała bezpośredni wpływ na wysokość zachowku.

Przygotowany pozew należy złożyć do Sądu ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy, a jeśli nie da się ustalić tego miejsca, do Sądu w mieście, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część, a jeżeli znajduje się on w okręgach różnych sądów (np. nieruchomość w różnych miastach), właściwy będzie każdy z tych sądów, a wybór będzie należał do powoda.

Ostatecznie, warto pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się wraz z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), o ile testament nie został sporządzony.